WITERIC - VIZIGOTSKI KRALJ

Viterih je bio vizigotski kralj u Hispaniji koji je vladao između 603. i 610. godine. Na presto je došao nakon uspele zavere protiv Liuve II, kojom je mladi kralj bio zbačen i utamničen. Viterih je naredio da mu odseku desnu šaku kako bi ga eleiminisao kao eventualnog budućeg pretendenta na presto, međutim, vrlo brzo ga je i osudio na smrt i pogubio.

Viterih je bio veoma nepopularan vladar koji je vladao kao tiranin. Iako vlada mišljenje da je pokušao da ponovo uspostavi arijanstvo kao zvaničnu religiju, ne postoje nikakvi ubedljivi dokazi za takvu tvrdnju. Ipak, bio je omražen među klerom. Ne postoje nikakvi dokumenti koji bi potvrdili da je za vreme njegove vladavine održan bilo kakav crkveni sabor. Takođe nije bio popularan ni među plemstvom i za to nam svedoče pisma izvesnog plemića Bulgara u kojima se pripoveda kako je nepravedno pao u kraljevu nemilost i šta je sve morao tom prilikom da trpi.

Viterih je takođe vodio manje više uspešnu borbu protiv Vizantinaca na poluostrvu. Godine 607. stupio je u pregovore sa Francima kako bi udao svoju kćer Ermenbergu za franačkog kralja Burgundije, Teuderiha II. Međutim, kad je Ermenberga stigla u Šalon sir Saon, Teuderihova baba, Brunhilda i njegova sestra, Teudila, okrenule su se protiv mlade te je Teuderih vratio Ermenbergu ocu, ali bez miraza koji je donela. Viterih je onda sklopio savez protiv burgundskog kralja sa Hlotarom II Neustrijskim i Teudebertom II Austrazijskim. Tom savezu se pridružio i langobardski kralj Agilulf, međutim, na kraju je savez propao.

Viterihova surova tiranija je na kraju dovela do toga da isti oni plemići koji su mu pomogli da dođe na presto, organizuju zaveru protiv njega. Viterih je ubijen na banketu 610. godine koji je navodno bio organizovan u njegovu čast. Nakon ubistva, njegovo telo je bilo vučeno po ulicama Toleda dok su ljudi aplaudirali.

Na njegovo mesto bio je izabran vojvoda Septimanije, Gundemara.

"Istorijska biblioteka"

WAMBA - VIZIGOTSKI KRALJ

Vamba je bio vizigotski kralj u Hispaniji između 672. i 680. godine1. Život i delo kralja Vambe je detaljno opisano u delu biskupa Julijana Toledskog, Istorija o kralju Vambi (lat. Historia Wambae regís).


Julijan Toledski u Vambinoj biografiji detaljeno opisuje dan kada je Vamba izglasan za kralja.

Rekesvint je umro 1. septembra 672. u selu Gertiki, sedamdeset kilometara od Toleda. Istog dana ugledni ljudi i zvaničnici koji su se našli u Gertiki, počeli su u glas da viču da žele samo Vambu za novog kralja. Vamba je u prvom momentu odbio ponuđenu čast, a kao razloge naveo svoje podmakle godine koje mu nisu dozvoljavale da se suoči kako treba sa svim opasnostima koja su pretila kraljevstvu. Međutim, na kraju je morao pristati zato što mu je jedan grof zapretio da će ga ubiti ako ne prihvati krunu.

Iako je bilo sasvim legalno da se novi kralj kruniše u mestu u kom je umro njegov prethodnik, Vamba je ipak zahtevao da se ceremonija obavi u Toledu i da na taj način izbegne bilo kakvu sumnju da je do prestola došao uzurpacijom. Ceremoniju krunisanja je izveo biskup iz Toleda, Kirik, 19. septembra 672. godine. u crkvi Sveti apostoli u Toledu.

Građanski rat

Izvori

O Paulovom ustanku koji je ubrzo prerastao u pravi građanski rat imamo četiri glavna izvora i sva četiri su napisana neposredno nakon događaja koje opisuju. Najobimniji i najdetaljniji izvor je Istorija o kralju Vambi (lat. Historia Wambae regís) Julijana Toledskog koji je u ono doba bio đakon.

Druga bi bila dodatak na kraju Istorije pod nazivom Insultatio, koji sadrži dosta informacija o samom odnosu između Vizigota i Gala.

Treći izvor je spis pod naslovom Iudicium in tytannorum perfidia promulgatum koji sadrži kratak sažetak događaja kao i imena velikog broja Paulovih pristalica. Ovaj dokument je veoma bitan jer zahvaljujući saznanju da su sva imena pobunjenika bila uglavnom gotska, govori da je to bio pre svega unutrašnji sukob između Vizigota, a ne između Vizigota i Hispanorimljana.

Četvrti izvor je pismo upućeno Vambi koje je napisao sam Paul u kome pobunjenik poziva kralja da se spusti sa Pirineja i da dođe da se bori.

Ustanak

Prva vojna akcija koju je Vamba preduzeo nakon svog krunisanja bio je pohod protiv Baska. U proleće 673. godine krenuo je ka Kantabriji, ali je na pola puta dobio vest da je izbio ustanak u Septimaniji. Ustanak je predvodio izvesni Hilderih, upravnik (lat. comes) grada Nima. Hilderiha su podržali biskup iz Magelona i opat Ranimir koga su ustanici proglasili biskupom Nima nakon što su sa tog položaja uklonili Aregija, dotadašnjeg biskupa koji je odbio da im se pridruži i predali ga okovanog Francima. Ustanici su kontrolisali istočni deo Septimanije, od Nima do reke Ero (fr. Hérault) i okolinu. Glavni grad provincije, Narbon, nije se pridružio ustanicima.

Kad su do Vambe stigle vesti o ustanku, on je poverio (lat. dux) Paulu, svom vojskovođi, zadatak da ode u Septimaniju i uguši ustanak. Paul je krenuo na sever, ali kad je stigao tamo, odmetnuo se od Vambe i osvojio je Narbon gde se proglasio kraljem istoka2. Bio je pomazan i krunisan zlatnom krunom koju je Rekared darovao svetilištu dobronamernog Feliksa (šp. Santuario del Bienaventurado Félix) u Đironi.

Vamba se nalazio u Kantabriji u pripremama za napad na Baske kad je do njega stigla vest o novom ustanku i Paulovom izdajstvu. Vamba ipak nije odustao od prvobitnog plana i prvo je krenuo u žestoku ofanzivu na Baske. Nakon predaje Baska, Vamba se okrenuo ustanku u Septimaniji.

Zatim je Vamba krenuo u Barselonu gde je zarobio neke od ustaničkih vođa, a potom se uputio u Đironu čiji je biskup, Amator, odbio da se pridruži ustanicima, i oslobodio grad. Zatim je prešao Pirineje i otpočeo pripreme za napad na Narbon.

Paul je na vest o Vambinoj blizini pobegao u Nim. U Narbonu je ostavio vojsku pod komandom Vitimira koji je odbacio predlog za predaju i prvi napad Vambine vojske, međutim, grad je ubrzo pao, a kraljevi ljudi su zarobili mnoge pobunjenike.

Nakon zauzimanja Narbona, Vamba je zauzeo Bezje, Agd i Magelon. Pred zidinama Nima Vamba se pojavio 31. avgusta 673. Nakon dva dana žestokih borbi, Paul je poslao biskupa Narbone, Argebada, da pregovara sa Vambom i da ga zamoli da zaustavi krvoproliće i spasi živote ustanika. Kralj je na to pristao, ali je odbio da ne kazni pobunjenike. Grad je brzo zauzet, pokolj je bio zaustavljen i zarobljen je veliki broj Gala i Franaka. Nakon 18 dana, Vamba je sve franačke zarobljenike — kako plemiće, tako i obične vojnike među kojima je bilo i Saksonaca — vratio njihovom kralju, uz poklone.

Pre nego što je napustio Nim, Vamba je popravio kapije koje su bile spaljene i zidove koji su bili srušeni u napadu, kao i svu ostalu štetu nastalu u borbi. Sahranio je sve mrtve i vratio građanima i crkvama Nima dragocenosti koje su im Paul i njegove pristalice oteli.

Dana 4. septembra Paul je, prerušen u kralja i zajedno sa ostalim pobunjenicima bio izveden pred kralja i čitavu dvorsku pratnju i vojsku. Zatim je Paul, sa lažnom krunom na glavi i u društvu svojih obrijanih i bosonogih pristalica bio uveden u Narbon i izložen ruganju i podsmehu svetine. Vamba, iako je mogao da Paula i ostale pobunjenike osudi na smrt, oprostio im je život. Nije ih čak ni oslepeo, na šta je imao pravo po civilnom i crkvenom zakonu. Postrigao ih je i u skladu sa 75. kanonom, konfiskovao im je svu imovinu, i bacio ih u tamnicu.

Isprva je Vamba mislio da kazni Franke zbog toga što su pružili pomoć ustanicima, ali je na kraju odustao zarad mira na granici. jedan franački duks, Lupus, napao je okolinu Bezjea, ali je već 6. septembra odustao od svoje namere kad je čuo da se Vamba približava.

Vamba je u Narbon ušao na miran način i tamo ostavio jedan garnizon i izbacio sve Jevreje.

Vamba i crkva

Vamba je u toku svoje vladavine sazvao dva provincijska sabora, ali ni jedan opšti. Bilo je to 675. godine, u trećoj godini svoje vladavine — Deveti sabor u Toledu koji je bio sabor provincije Kartaginijensis, i Treći sabor u Bragi, koji je bio sabor provincije Galecija. Biskupi su insistirali na jednogodišnjem održavanju provincijskih sabora, međutim, izvori ne beleže ni jedan drugi provincijski sabor u toku Vambine vladavine.

Vamba je 23. decembra 675. godine bio primoran da objavi jedan zakon koji se odnosio na bespravno prisvajanje crkvene imovine koje je bilo dosta uobičajeno među sveštenim licima. Zakon je nalagao da biskup, kad bi imenovao novog sveštenika u nekoj crkvi, bio obavezan da preda sav crkveni inventar dotične crkve, uključujući i ona dobra koja je sam biskup odneo u cilju da ih sačuva.

Uopšte, Vamba nije bio omiljen među biskupima. Po njegovoj odluci, imenovani su biskupi u svakom selu u kraljevstvu, bez obzira da li su ta mesta bila biskupije ili ne. Takođe je imenovao biskupa u Crkvi svetih apostola Petra i Pavla u Toledu i time prekršio pravilo Nikejskog sabora da u jednom gradu ne smeju postojati dva biskupa.

Što se tiče politike prema Jevrejima, osim proterivanja Jevreja iz Narbona nakon ugušenja ustanka, izvori ne navode više ni jednu antijevrejsku meru ili zakon u toku Vambine vladavine. Takođe se ne zna ni kakva je bila reakcija biskupa na izostanak opresivnih mera prema Jevrejima.

Kraj vladavine i smrt

Akta Dvanaestog sabora u Toledu koji je otvoren 9. januara 681. godine detaljno opisuju kako je Vamba sišao s prestola i kako je umro. Ovim saborom je predsedavao Julijan Toledski koga je Vamba proglasio biskupom Toleda godinu dana ranije, 30. januara 680. U aktima Dvanaestog sabora stoji da je Vamba, teško bolestan, 14. oktobra 680. godine uzeo pričest i zaredio se u prisustvu dvorskih velikaša. To nije bilo ništa neobično — tada je bilo sasvim uobičajeno da se ljudi pred smrt zarede. Međutim, na kraju je ipak ozdravio, ali pošto se bio zaredio, nije više mogao da bude kralj prema 17. kanonu Četvrtog sabora u Toledu. Zato je potpisao dokument kojim proglašava grofa Erviga za svog naslednika, što je bilo u potpunoj suprotnoti sa crkvenim kanonima. Vamba je takođe napisao i potpisao drugi dokument kojim se nalaže biskupima da što je pre moguće pomažu Erviga. Zna se, doduše da je Vamba kasnije protestovao protiv toga, ali mu izgleda nije ništa vredelo. Zakon je bio nedvosmislen, a verodostojnost dokumenata su potvrdili dvorski velikaši koji su bili prisutni kad ih je Vamba potpisao.

Tokom sledećih 200 godina druga verzija događaja se ne pojavljuje u izvorima. Ervig je sigurno znao da će se sumnjati u njega pa je zato i tražio od biskupa da na Dvanaestom saboru u Toledu potvrde zvaničnu verziju događaja.

Krajem 9. veka pojavila se verzija prema kojoj je Ervig dao Vambi neki napitak od koga se ovaj teško razboleo što je prouzrokovalo njegov pad. Takođe postoji i verzija da je Ervig omamio Vambu i dok je ovaj bio u nesvesti, ostrigao ga je čime ga je lišio prestola. E. A. Tompson smatra da je ta verzija najverovatnije tačna, jer sama činjenica da je Ervig tražio od biskupa da na saboru potvrde njegovu verziju događaja sugeriše da je ipak postojalo nešto što je bilo neophodno opravdati.

Vamba je umro nešto pre početka Trinaestog sabora u Toledu, 4. novembra 683.

""Istorijska biblioteka"

WALIA - VIZIGOTSKI KRALJ

Valija je bio vizigotski kralj između 415. i 419. godine. Na presto je došao nakon burnih događaja 415. godine kada su zaverenici ubili kralja Ataulfa i na njegovo mesto postavili Sigeriha, vizigotskog plemića koji je najverovatnije bio brat Sara, odbeglog rimskog vojskovođe gotskog porekla koga je Ataulf ubio. Sigerih je, zahvaljujući svojoj surovosti, na prestolu opstao samo sedam dana — Ataulfove pristalice su ga ubile, a potom na presto postavile Valiju, vizigotskog plemića, koji uprkos tradicionalnom verovanju, nije bio ni u kakvoj rodbinskoj vezi ni sa Ataulfom ni sa Alarihom.

Vizigotima, sateranim u severni deo Hispanije s druge strane Pirineja, pretila je glad, s obzirom da je rimski vojskovođa Konstancije još za Ataulfovog života blokirao sve kopnene i pomorske puteve kojima bi Vizigoti mogli da se snabdevaju. Vizigotima je pretila glad, tako da je novi kralj popustio pod pritiscima Rima: vratio je Galu Placidiju, sestru zapadnorimskog cara Honorija koju je prvi vizigotski kralj, Alarih, zarobio prilikom pljačke Rima 410. godine u zamenu za 600.000 merica žita. Vizigoti su se takođe obavezali da u ime Rima proteraju Vandale, Sveve i Alane iz Hispanije u koju su ova varvarska plemena upala krajem 409. godine. Vizigotska ofanziva otpočela je 416. godine. Istoričar Hidacije u svojoj Hronici navodi da su Vizigoti potpuno uništili Vandale Silinge i naneli teške gubitke Alanima, od kojih je nekolicina koji su preživeli, nakon smrti svog kralja, Adaksa, prišla Vandalima i stavila se u službu vandalskog kralja Gunderiha. Što se tiče odnosa s Rimom, od tog momenta pa sve do propasti Zapadnorimskog carstva, Vizigoti više nisu predstavljali problem za Carstvo postavši poslušni podanici rimske države.

Naseljavanje u Akvitaniji

Nakon tri godine, 418. Konstancije je opozvao Gote u Galiju gde im je dodelio zemlju na kojoj bi se naselili — teritorija u dolini Garona između Tuluza i Bordoa u severozapadnoj Akvitaniji, 1000 km od Ravene i rimske prestonice.

U istoriografiji dosta se raspravljalo o pravim razlozima odabira Akvitanije, kao i o samoj pririodi gotskog naseljavanja u ovoj regiji. Sudeći prema jedinom pisanom izvoru, Olimpiodoru, Goti su se nakon naseljavanja u Akvitaniji bavili poljoprivredom. Što se same zemlje tiče, najverovatnije je da je ta zemlja bila u državnom vlasništvu, s obzirom da nema nikakvih pisanih dokaza o žalbama rimskih velikoposednika zbog ekspropijacije zemlje za gotsko naseljavanje.

Takođe, više teorija je dato o pitanju zašto je Konstancije odabrao baš Akvitaniju da naseli Gote. Akvitanija je, po svemu sudeći, bila logično rešenje više problema koji su se postavljali pred Rimsko carstvo: Gotima se moralo naći neko parče zemlje, samo je bilo pitanje koliko daleko od centra carstva, to jest, Rima i Italije. Svakako da ih Konstancije nije želeo previše blizu, kako ne bi mogli ponoviti napade i opsade koje su vršili pod Alarihom. S druge strane, takođe je bilo potrebno da budu blizu Hispanije, jer posao proterivanja drugih varvarskih naroda, koji su Vizigoti započeli 415, bio je tek delimično obavljen. Već 420. godine, Vizigoti su bili u borbama sa Vandalima Hazdinzima, ali sa svojim novim vladarem, Teodorihom I, jer je Valija umro 419. godine.

Vizigoti će se naseliti u Akvitaniji i osnovati svoje kraljevstvo sa prestonicom u Tuluzu, koje će postojati sve do 507. godine, kada ga je uništio franački vladar Hlodoveh u bici kod Vujea.

"Istorijska biblioteka"

ATANAGILD - GOTSKI KRALJ

Atanagild

Atanagild je bio vizigotski kralj u Hispaniji između 555. i 568. godine, mada je on sam računao svoju vladavinu od 551. godine, kada se pobunio protiv legitimnog kralja Agile I. Atanagild je odgovoran za dolazak Vizantinaca na teritoriju Hispanije gde su osnovali provinciju Spaniju i ostali punih 70 godina.

Agila je 550. godine morao da se suoči sa pobunom u Kordobi koja je prilično bila uzela maha. U sukobu sa pobunjenicima bio je do nogu poražen i bio je prinuđen da pobegne u Meridu. Atanagild, vizigotski plemić, iskoristio je slabost kralja i pobunio se protiv njega. Utvrdio se u Sevilji, glavnom gradu provincije Betika i proglasio se kraljem. Borbe su se uglavnom vodile u Betici, međutim, ratni vihor je zahvatio celo vizigotsko kraljevstvo uključujući i severne delove i Septimaniju. Izvori ne navode nikakve dokaze da je Atanagild bio u bilo kakvoj vrsti odnosa ili saradnje sa kordopskim pobunjenicima.

Pred kraj 551. godine situacija je za Atanagilda bila prilično komplikovana, te je odlučio da se obrati za pomoć vizantijskom caru, Justinijanu, nadajući se da će mu ovaj poslati pomoć iz Afrike. Justinijan je u ovom pozivu video priliku da proširi teritoriju carstva na Hispaniju (što je bio deo njegovog ambicioznog plana o obnavljanju Rimskog carstva), te se odazvao i poslao sa Sicilije malu flotu pod komandom svog već osamdesetogodišnjeg magister milituma, Liberija. U junu ili julu 552. godine Vizantinci su se iskrcali na obale Iberijskog poluostrva i priključili se Atanagildovoj vojsci. Izvori ne navode gde su se tačno iskrcali — najverovatnije bi to mogle biti Malaga ili Kartahena, mada je verovatnije da je bila Kartagena zbog blizine Baleara i severne Afrike, teritorija koje su već bile pod vizantijskom vlašću.

Agila je krenuo iz Meride ka Sevilji, međutim, zajedničke Atanagildove i vizantijske snage su ga pobedile nedaleko od Sevilje 554. godine. U martu 555. godine, videvši se u bezizlaznoj situaciji, Agilini ljudi su ga ubili i izabrali Atanagilda za novog vizigotskog kralja.

Vladavina i smrt

Kad je konačno postao vizigotski kralj, Atanagild je pokušao da se oslobodi Vizantinaca i da ih izbaci iz Hispanije, međutim, bez uspeha. Tokom cele svoje vladavine vodiće borbu protiv njih i po franačkom istoričaru Grguru Turskom uspeo je da odnese nekoliko pobeda i preuzme od carskih trupa nekolicinu gradova. Ipak, borbu protiv Vizantinaca će nastaviti svi vizigotski kraljevi s manje ili više uspeha tokom narednih 70 godina.

Godine 560. Svevi koji su se nalazili na severu Iberijskog poluostrva napustili su arijanstvo i prihvatili su nikejsko hrišćanstvo. Vizigoti su ostali usamljeni u svom arijanstvu, okruženi sa svih strana državama nikejskih hrišćana — na severu, Franci, na jugu i istoku Vizantija i na zapadu, Svevsko kraljevstvo. Odnose sa Francima Atanagild je pokušao da sredi tako što je udao svoje dve kćerke, Brunhildu i Galsvintu, za dva franačka kralja — Brunhilda se udala za Zigeberta I od Austrazije, a Galsvinta za Hilperiha I od Neustrije. Atanagildova supruga, Gosvinta, po svoj prilici je bila glavni akter u pregovorima.

Takođe, Atanagild je bio taj koji je ustanovio prestonicu u Toledu, gradu koji se nalazi u samom centru Iberijskog poluostrva, gde je preneo takođe i dvor.

Za vreme Atanagildove vladavine vizigotsko kraljevstvo se našlo u velikoj ekonomskoj krizi. Stanovnici Hispanije su često trpeli glad, a državna kasa je ostala gotovo prazna. Pobune gradova su postale endemski problem za vreme Atanagildove vlade tako da je poslednjih godina života morao silom da pokorava Sevilju i Kordobu.

Što se tiče verske politike, Atanagild se pokazao prilično tolerantnim prema nikejskim hrišćanima za razliku od svojih prethodnika. Neki izvori navode da je uzrok tome bilo to što je Atanagild tajno prihvatio nikejsko hrišćanstvo, međutim, izgleda da su to uglavnom bile samo nepotvrđene glasine. Godine 567. Atanagild se teško razboleo i umro je naredne 568. godine u Toledu. Bio je prvi vizigotski kralj nakon mnogo godina koji je umro prirodnom smrću.

Nakon njegove smrti, usledio je interegnum od pet meseci ali su na kraju vizigotski plemići izabrali za novog kralja vizigotskog plemića iz Septimanije, Liuvu I.

"Istorijska biblioteka"

AMALARIC - GOTSKI KRALJ

Amalaric

Amalaric je bio drugi kralj vizigotskog kraljevstva na u Hispaniji od 511. (od 526. samostalno) do 531. Bio je sin Alariha II i Teodegote, kćerke Teodoriha Velikog. Formalno je vladao punih dvadeset godina, od kojih čitavih 15 pod regentstvom svog dede, ostrogotskog kralja.

Doba regantstva Teodoriha Velikog proteklo je uglavnom u miru. Vizigoti su uspeli u tom periodu da povrate neke od izgubljenih gradova nakon bitke kod Vujea, među njima i Bezje i Rodez. Ostrogotsku vladavinu je obeležila i verska tolerancija, ali je oporavak od propasti iz 507. godine je bio veoma spor. Službenici koji su sakupljali žito za snabdevanje Rima bili su veoma korumpirani, nameti za zakupce zemlje bili su ogromni, a ubistva su bila uobičajna pojava. Teodorih je pokušao sve ovo da iskoreni, međutim, nije poznat rezultat njegovih napora. Pred kraj svoje vladavine imenovao je Ostrogota Teudisa za vojnog komandanta Hispanije. Teudis je vladao Vizigotima u ime Teodorika sve do Teodorikove smrti 526. godine.

Dolazak na presto

Nakon smrti Teodorika Velikog, zemlje kojima je vladao podelila su njegova dva unuka — Amalarih je postao kralj Vizigota, a Atalarih Ostrogota. Dva Teodorikova unuka su odmah potpisala sporazum po kome je Atalarih oslobodio Vizigote plaćanja godišnjeg tributa Ostrogotima i vratio im njihovo blago koje je palo u ostrogotske ruke prilikom oslobađanja Karkasona od franačke vlasti nakon bitke kod Vujea. Tada se i definisala granica sa Francima koja će tu ostati sve do propasti Vizigotskog kraljevstva 711. godine. Stvorena je posebna vizigotska provincija s druge strane Pirineja, Septimanija ili Narbonska Galija sa prestonicom u Narbonu.

Brak sa Hlotildom

O Amalarihovoj vladavini se malo zna. Jedini podaci koji su sačuvani odnose se na njegov brak sa franačkom princezom Hlotildom koju je on bezuspešno pokušavao da natera da prihvati arijanstvo.

Ne znaju se motivi zbog kojih je Amalarih tražio ruku Hlodovehove kćeri. Međutim, kada svi pokušaji da Hlotilda napusti pravoverno hrišćanstvo nisu uspeli, Amalarih je počeo da je zlostavlja. Grgur Turski navodi kako je Hlotilda na kraju poslala svom bratu, pariskom kralju Hildebertu krvavu maramicu i na taj način tražila pomoć. Prokopije takođe pominje da je Amalarih maltretirao svoju suprugu zbog njene vere. Međutim, Jordanes ne pominje nikakvo maltretiranje franačke princeze i tvrdi da je Amalarih bio žrtva franačke prevare i da je Hildebertov pohod na Vizigote bio osvajačke prirode, a ne da je pošao sestri u pomoć.

Smrt

Godine 531. pariski kralj Hildebert je krenuo s vojskom na Septimaniju. Vizigoti su mu prižili žilav otpor, međutim, on je ipak potukao Amalariha kod Narbona. Amalarih je pobegao u Barselonu i pokušao da se sakrije u jednu crkvu pravovernog hrišćanstva, međutim bio je ubijen na stepeništu. Neki izvori navode da ga je ubio izvesni Franak Beson, osvetivši se zbog lošeg života koji je pružio franačkoj princezi. Međutim, takođe postoje indicije da je njegovu smrt isplanirao Teudis, Ostrogot koga je Teodorik Veliki postavio pri kraju svoje vladavine na mesto vojnog komandanta Hispanije.

Amalarih je bio poslednji potomak Balti dinastije. Sa njegovom smrću, ugasila se i loza koja je više od 130 godina vladala Vizigotima. Na vizigotski presto došao je Ostrogot, Teudis.

"Istorijska biblioteka"

AGILA I - GOTSKI KRALJ

Agila I

Agila I je bio vizigotski kralj u Hispaniji između 549. i 555. godine. Bio je prvi kralj Vizigota nakon 38 godina vladavine kraljeva koji su bili Ostrogoti. Godine 551. godine, njegov rival i pretendent na vizigotski presto, Atanagild, tražio je od Justinijana I, vizantijskog cara, pomoć protiv Agile. Justinijan je poslao malu flotu sa Sicilije, i 554. godine Atanagildovi pobunjenici su uz pomoć Vizantinaca pobedili Agilu kod Sevilje. Agila je pobegao u Meridu, međutim, tamo su ga ubili njegovi ljudi.



Agila je stupio na presto u decembru 549. godine. Već sledeće, 550. godine izbila je pobuna u Kordobi protiv njega. To je bila ujedno i prva oružana pobuna protiv jednog vizigotskog kralja. Ne zna se tačno da li su razlozi pobune protiv kralja bili zato što je bio Vizigot, zato što je bio arijanac ili je pobuna jednostavno bila uperena protiv kralja kao vladarske institucije. Izvori ne daju preciznije podatke, ali je sigurno da se stanovnici Kordobe nisu pobunili protiv vizgotskih gospodara arijanaca kako bi ih zamenili Vizantincima koji su bili pravoverni hrišćani. U svakom slučaju, pobuna je uzela maha i kralj je bio potučen do nogu — izgubio je svog sina, kraljevsku riznicu i veliki broj vojnika. Morao je da pobegne u Meridu, prestonicu provincije Luzitanija.

Atanagildova pobuna

Nezavidnu situaciju vizigotskog kralja iskoristio je Atanagild, vizigotski plemić koji se takođe pobunio protiv Agile. Atanagild se utvrdio u Sevilji i pokušao da svrgne Agilu. Doduše, nema dokaza da je Atanagild radio u sprezi sa kordopskim pobunjenicima, niti da je uspostavio bilo vezu sa njima. Između 551. i 552. Atanagild je tražio pomoć od Justinijana I (527—565), vizantijskog cara, kako bi svoj plan sproveo do kraja u delo. Justinijan je poslao flotu sa Sicilije pod komandom osamdesetogodišnjeg vizantijskog magister milituma, Liberija.

Vizantinci su se iskrcali na Iberijsko poluostrvo negde između juna i jula 552. godine. U međuvremenu, Agila je sakupio vojsku i krenuo iz Meride u pravcu Sevilje kako bi ugušio pobunu i kaznio pobunjenika Atanagilda. Međutim, Vizantinci su se sastali sa Atanagildovom vojskom i zajedničkim snagama su potukli Agilu nedaleko od Sevilje 554. godine.

Smrt

Nakon tri godine međusobnih borbi, Vizigoti su shvatili da od njihovih međusobica punu korist imaju samo Vizantinci za koje se pokazalo da ne nameravaju da se povuku iz Hispanije nakon vojne intervencije. U martu 555. godine Agilini ljudi su ga ubili u Meridi i na presto postavili Atanagilda, koji je svoju vladavinu doduše, računao od godine kad se pobunio — 551. Pokušao je da udalji Vizantince iz Hispanije, međutim, nije imao uspeha. Vizantinci će ostati na Iberijskom poluostrvu sledećih 70 godina gde će osnovati provinciju Spanija.

"Istorijska biblioteka"

ATANARIH - GOTSKI KRALJ

Atanarih ili Atanarik (umro 25. januara 381) je bio poglavar gotskog plemenskog saveza Tervinga. Po rimskim izvorima nosio je titulu sudije odnosno bio je poglavar kome je bilo podčinjeno više gotskih kraljeva.


Atanarih je verovatno poticao iz ugledne porodice, s obzirom na to da savremenik događaja, orator Temistije navodi kako je Konstantin Veliki podigao spomenik Atanarihovom ocu u Konstantinopolju. Temistije, doduše, ne navodi da li je Atanarihov otac bio gotski vođa, ali sama činjenica da mu je rimski car podigao spomenik govori o njegovom ugledu. Eunapije iz Sarda, kao i Zosim, pominju Atanariha kao vođu kraljevskog klana Skita1.

Identitet Atanarihovog oca moguće je utvrditi samo hipotetički. Kada je 332. cezar Konstantin II porazio Gote na donjem Dunavu mir je sklopljen pošto su varvari predali taoce, između ostalih i neimenovanog sina kralja Arijariha. Za nepouzdanog Jordanesa, istoričara 6. veka, Arijarih je bio Atanarihov deda. Međutim, pošto je Jordanes želeo da gotsku istoriju prikaže po svaku cenu kao linearnu i kontinuiranu, ova vest iz poznog izvora ne uživa poverenje u današnjoj istorijskoj nauci.[2] Jedino što znamo o Atanarihovom ocu je u stvari vest koju je preneo Temistije da je boravio u Konstantinopolju. Iz toga se ne može bez spekulacija izvesti da je u pitanju bio baš Arijarihov neimenovani sin. Prema Amijanu Marcelinu, Atanariha je njegov otac u mladosti zakleo da nikada ne stupi nogom na rimsku teritoriju.

Atanarih i Valens

Kada se 365. Prokopije, rođak po majci cara Julijana (361—363) proglasio za cara u Konstantinopolju nekoliko gotskih kraljeva mu je uputilo pomoć od 3.000 ratnika. Prokopije se izdavao za Konstantinovog potomka i Goti su smatrali da su po sporazumu iz 332. dužni da mu pošalju pomoć. Legitimni car Valens je ipak okončao uzurpaciju u maju 366. godine pre nego što su Goti uspeli da se priključe Prokopijevoj vojsci. Valens je ove Gote zarobio, a zatim je od gotskih poglavara zatražio objašnjenje. Po Eunapiju, odnosno Zosimu, na carev poziv odgovorio je Atanarih koji je pokazao zvanično Prokopijevo pismo i izgovorio se time da su uzurpatora Goti smatrali za legitimnog cara iz Konstantinove porodice. Valens je odbio da prihvati izvinjenje i da otpusti gotske ratnike, nego ih je zadržao u svojoj službi i razmestio ih po garnizonima Trakije. Zatim je počeo da priprema pohod protiv Gota kako bi povratio ugled i kaznio varvare zbog kršenja prethodnog mirovnog sporazuma.

Po vestima savremenika događaja Amijana Marcelina, Valens je lično prelazio Dunav 367. i 368. godine, ali nije uspeo da ostvari upečatljiviji uspeh. Tek u trećem pohodu 369. godine Valens je prešao reku kod Noviodunuma u Dobrudži i prvo je napao Grejtunge negde u današnjoj Besarabiji, a zatim je uspeo da nametne otvorenu bitku Atanarihu i njegovim ljudima. Atanarih, za koga Amijan dosta neprecizno kaže da je bio tada najmoćniji vladar (među Gotima), dao se u bekstvo posle prvobitnog lakšeg sukoba sa Rimljanima. Pošto je ratna sezona već bila poodamkla, Valens se nije upustio u gonjenje Atanariha već se vratio u zimovnik u Marcijanopolj (danas Devnja u Bugarskoj).

Trogodišnje prisustvo rimske vojske u Gotiji, kao i stalna pustošenja i ratni napori doveli su Gote u tešku oskudicu. Prilike su pogoršale pošto je Valens izvršio blokadu granice kojom je onemogućena dotada plodna trgovina duž Dunava između Gota i carskih podanika. U pozno leto 369, nakon što su Goti uputili nekoliko poslanstava caru, mir je sklopljen i najposle utanačen na susretu između Valensa i Atanariha. Poštujući Atanarihovu zakletvu koju je dao ocu na samrti da neće nogom kročiti na rimsku teritoriju, a opet čuvajući i svoje dostojanstvo da kao rimski car ne ide na noge varvarskom poglavaru, Valens je organizovao susret na sredini Dunava. Dok je car bio sa svojim gardistima u brodu na vesla, sa druge strane bio je Atanarih sa svojom pratnjom, isto tako u brodu. Valens je ovim sporazumom ograničio slobodnu trgovinu Gota sa dunavskim provincijama i sveo je na dva inače neimenovana grada. Goti su takođe morali da pristanu na davanje talaca i prestanak isplaćivanja novčanih subvencija. Po Sokratu Sholastiku, istoričaru crkve sa početka 5. veka, Valens je nakon sklapanja mira počeo da planski šalje arijanske misionare u Gotiju. Nakon toga, u rano proleće 370. avgust Valens je krenuo na istok carstva zbog sve jačeg pritiska Persijanaca.

Što se Atanariha tiče, sporazum iz 369. je bio dosta nepovoljniji za Gote od sporazuma sklopljenog 332. sa carem Konstantinom, te je vrlo moguće da je zbog toga Atanarih počeo da gubi popularnost i pristalice. Obnovu svog autoriteta Atanarih je izgleda započeo progonom hrišćana koji su posmatrani kao prorimski elemenat unutar gotskog društva. Oko 370. godine, izbio je sukob sa drugim vođom Tervinga, Fritigernom koji je verovatno ustao u zaštitu arijanskih hrišćana i koga je pomogao vizantijski car. Fritigern je u znak zahvalnosti prihvatio arijansko hrišćanstvo, veru koju je ispovedao car Valens. Sokrat Sholastik, Zosim i Sozomen pominju ovaj sukob, dok Amijan Marcelin ne beleži nikakvu vrstu sukoba između ove dvojice tervinških vođa. U svakom slučaju, progon hrišćana koji je Atanarih pokrenuo uneo je dalju nestabilnost u tervinško društvo, doveo do rasparčavanja dotada jedinstvenog plemenskog saveza i ponovnog uplitanja Rimljana koji nisu propustili priliku da vojno pomognu Fritigerna.

Najezda Huna

Huni, Rimljanima dotada nepoznata skupina varvara, su 375. prešli Don i zajedno sa potčinjenim Alanima napali Grejtunge, drugi veći gotski savez koji nam je poznat. Pošto su dvojica kraljeva Grejtunga stradali u borbi sa Hunima, bar deo ovih Gota je pod vođstvom Alateja i Safraka, staratelja maloletnog kralja Videriha, krenuo u seobu zapadno od Dnjestra. Atanarih je navodno tek u tom trenutku saznao za događaje na istoku i ulogorio se na obali Dnjestra sa namerom da se odupre Hunima. Zatim je poslao izvidnicu na istok preko reke, ali su Huni u toku noći zaobišli izvidnicu, prešli reku i izvršili direktan napad na Atanarihove ratnike. Atanarih je, iznenađen ovim prepadom, ipak uspeo da se izvuče uz minimalne gubitke.

Nakon ovog poraza, Atanarih je okupio veliku grupu dunavskih Gota između reka Siret i Prut i počeo da utvrđuje južno krilo centralne moldavske visoravni duž toka reke Prut sve do ušća u Dunav. Međutim, Huni su ih opet napali i samo zahvaljujući velikom plenu koji su nosili sa sobom, Atanarihova vojska je izbegla najgoru sudbinu.

Glad je zavladala među Atanarihovim sledbenicima koji su se nalazili u nezavidnoj situaciji, nesposobni da se suprotstave novom neprijatelju. Atanarih je bivao sve nepopularniji — rat protiv Valensa i nepovoljan sporazum, kao i progon hrišćana koji je sledio u jednoj verski podeljenoj zajednici narušili su njegov ugled, da bi se sada pokazao nesposobnim da odbrani gotski narod od napadača. Atanariha su stoga njegovi dotadašnji sledbenici počeli ubrzano da napuštaju. Većina Tervinga je izgleda želela da se pred Hunima skloni na teritoriju carstva i u rano proleće 376. veće grupe Tervinga su se pojavile na obali Dunava tražeći da im se odobri prelazak u rimsku Trakiju. Po Amijanu Marcelinu pregovore sa rimskim vlastima vodila su dva kralja, Alaviv i Fritigern, koji je od ranije bio poznat Rimljanima. Pored ove, veće grupe Tervinga, na Dunavu se pojavila i jedna manja grupa koju je predvodio Atanarih. On je navodno razmišljao da takođe zatraži da mu se odobri prelazak na rimsko tle, ali se ustručavao da pošalje molbu Valensu računajući da će ga car odbiti kao starog neprijatelja i pritom dodatno poniziti. U kasno leto 376. Valens je iz daleke Antiohije odobrio da se dozvoli prelazak Gotima koje su predstavljali Alaviv i Fritigern. Ubrzo pošto je većoj grupi Tervinga dozvoljen prelazak, na Dunavu su se pojavili i Viterihovi Grejtunzi koji su takođe molili da ih Valens primi. Atanarih je ostao na Dunavu sa svojim pristalicama, kojih je moglo biti od 3.000 do 5.000 ljudi [3], a zatim se, kada je Grejtunzima odbijen prelazak reke, povukao severno od reke i sklonio u Karpate.

Pad i smrt

Između 376. i 380. godine Atanarih i njegovi ljudi su se naselili na teritoriji sa koje su rasterali Sarmate i koja se nalazila negde na Karpatima. Međutim, 380. godine, Atanariha su, na Fritigernovo podsticanje, oterali njegovi ljudi, nakon čega je bivši tervinški vođa otišao u Konstantinopolj. U međuvremenu, Valens je ubijen u borbi sa Gotima kod Hadrijanopolja (današnje Jedrene na granicu Bugarske i Turske) 378. i istočnorimski presto je 379. zauzeo Teodosije I. Pošto su se Goti, kojima je Valens 376. odobrio naseljavanje na rimskim teritorijama, nakon bitke razišli u potrazi za plenom po centralnom Balkanu, Teodosije je sa novookupljenom vojskom morao da sa njima vodi neizvesnu borbu. Atanariha je stoga car Teodosije I veoma lepo dočekao i ugostio 14. januara 381. godine u istočnorimskoj prestonici Carigradu. Nekadašnji vrhovni poglavar Tervinga Atanarih sada je spao na najodaniju malobrojnu pratnju i nije imao nikakav uticaj na Gote koji su harali po rimskim provincijama. Pošto je bio politički bezopasan, Atanarih je bio od koristi novom caru koji se nije mogao pohvaliti ubedljivijom pobedom nad Gotima. Teodosije je dobrovoljnu predaju starog Atanariha mogao predstaviti kao pravu pobedu nad dotada neporaženim varvarinom, dok se, sa druge strane, predstavio razjedinjenim Gotima kao zaštitnik njihovog starog poglavara. Nešto kasnije, 25. januara 381. godine, Atanarih je umro, a Teodosije mu je priredio svečani sprovod koji je obavljen po rimskim i hrišćanskim obredima. I na ovaj način Teodosije je želeo da potvrdi preimućstvo nad Atanarihom. Gote iz Atanarihove pratnje Teodosije je zadržao u svojoj službi.

Atanarih i hrišćani

Atanarik je bio poznat po surovim progonima hrišćana. Još je Atanarihov otac 348. proganjao arijanske hrišćane, među kojima se nalazio i Ulfila, episkop Gota i prevodilac Svetog pisma na gotski za koji je osmislio i posebno pismo. Progonjene arijance je prihvatio Konstancije II (337—361) i dodelio im zemlju na severu današnje Bugarske, odakle je Ulfila radio na širenju arijanstva do kraja svog života. Atanarih je pokrenuo drugi značajniji progon hrišćana među Tervinzima odmah nakon sklapanja sporazuma sa Valensom 369. godine koji je trajao barem do 372. godine. Kao što je već spomenuto, Valens je posle 369. počeo da šalje arijanske misionare u krajeve severno od Dunava. Za razliku od ranijeg progona, hrišćanski mučenici koji su postradali tokom Atanarihovog progona nisu bili su arijanci, već pristalice nikejskog hrišćanstva. Najpoznatiji mučenik bio je sveti Sava Gotski koji je postradao 12. aprila 372. pošto je bio podvrgnut višednevnom mučenju jer je odbio da jede meso životinja žrtvovanih u gotskim paganskim obredima. Pored toga, lista mučenika sačuvana je i u Kiziku u Maloj Aziji gde su relikvije mučenika bile prebačene zahvaljujući brizi izvesne Dulcile, ćerke gotske kraljice Gate. Ovaj progon je iskoristio Fritigern u borbi protiv Atanariha, ustavši u odbranu progonjenih hrišćana, da bi zatim, u znak zahvalnosti za podršku koju mu je pružao Valens, takođe prihvatio arijanstvo. Nije u potpunosti jasno ni kada se tačno Fritigern pokrstio, ni da li je njegovo preobraćenje bilo jedini i glavni razlog da zarati sa Atanarihom ili se na promenu vere opredelio pošto je primio Valensovu vojnu pomoć. Hrišćanstvo je uzrokovalo podele u gotskom društvu i među samom elitom tako da pored kraljeva koji su sprovodili progon, poput Viguriha i Rotesteja, koji su nam poznati iz Savinog žitija, bilo je i sledbenika hrišćanske vere bilo u arijanskom ili u nikejskom vidu.

Atanarihova titula i položaj

Atanarih je, kao što je navedeno, u rimskim izvorima titulisan kao sudija (lat. iudex), dok ga je Ambrozije Milanski krajem 4. stoleća nazvao i sudijom kraljeva (lat. iudex regum). U određivanju Atanarihovog položaja unutar gotskog društva glavni problem predstavlja nepoznavanje gotske terminologije i društvenih odnosa u 4. veku, odnosno poznavanje gotske, kao i istorije ostalih varvarskih naroda, isključivo iz vizure grčko-rimskih autora. Ukoliko prihvatimo tumačenje da je gotska reč za sudiju (got. tiudans) korišćena u prevodu crkvenog kalendara kako bi se prevela grčka reč vasilevs (grč. Βασιλεύς) tj. car, to bi predstavljalo značajan indikator Atanarihovog društvenog položaja[4]. Pored sudije, među Tervinzima je postojalo i više kraljeva poput Viguriha i Rotesteja, ali i poglavara nižeg ranga.

Pošto se Atanarih morao ocu zakleti da neće stupiti na rimsko tlo, moguće je da je pre svega zakletva bila deo inicijacije i da je pored toga titula sudije bila nasledna unutar iste porodice[5]. U nauci se dosta spekulisalo o obimu Atanarihove vlasti, ali o tome ne postoji konsenzus. Procene kreću od toga da tervinški sudija bio nominalni glavešina koji je posredovao između zavađenih klanova i poglavara, do ocene da je u pitanju bio gotovo nasledni monarh. Sa druge strane, primeri zabeleženi u Stradanju Svetog Save Gotskog pokazuju da je vrhovni poglavar Tervinga mogao da naloži aristokratiji da sprovede progon hrišćana, ali se tu njegova uloga završavala. Naime, u plemenskom društvu Tervinga međusobna solidarnost pripadnika iste seoske zajednice bila je jača i od volje velikaša i od verskih razlika.

"Istorijska biblioteka"