POREKLO SRDJEVDANSKIH PORODICA (Laketići iz Degrmena, Kosanica)

Porodica Laketić slavi Srđevdan, a mala slava (preslava) im je Savindan. Ova familija se 1882. godine iz Manastira Morače (Đuđevina) doselila u Degrmen, srez Kosanički, danas opština Kuršumlija a do 1953. Kosanička Rača. Usmena predanja Laketića slažu se sa etnologom Sekulom Dobričaninom iako on navodi 1880. godinu („Donja Morača. Život i običaji narodni po tradiciji“, CANU, Titograd, 1984.). Etnolog Dobričanin je u pravu kad navodi 1880. godinu pošto se rodonačelnik Laketića u Degrmenu Laketa Tripković, sin Dmitra Vasiljeva te godine odselio iz Morače. Međutim, na putu ka novom staništu jednu godinu je prezimio kod rođaka Janketića u Gornjem Lipovu a drugu sa familiom je proveo u Kaševaru kod Prokuplja. Međutim, tadašnje vlasti (dinastija Obrenovića) Laketinoj porodici su za buduće stanište odredile Degrmen, na samoj srpsko-turskoj granici, dva kilometra severno do Merdara.

Doseljavanje

Taj kraj (Toplica, Kosanica i Gornja Jablanica) je posle srpsko-turskog rata 1876. i odlaskom Turaka i Arnauta opusteo. Obrenovići su u ta tri sreza naseljavali stanovništvo iz Crne Gore, Sandžaka i Ibarskog Kolašina (Zubin Potok). Kako bi čvršće vezali doseljenike davali su im zemlju i kuće muhadžira (turski podanici) koji su se par godina ranije odselili na Kosovo. Pored Lakete Dmitrova tih godina u Degrmen i susedna sela Mačju Stijenu, Tulare, Retkocer, Petrilje, iz obe Morače doselili su se: Dobričani, Bakići, Markovići, Medenice, Perišići, Simonovići, Janketići, Kovijanići. Dragovići, Dulovići, Pekovići, Selići, Ristovići, Bojići, kao i dosta familija iz Rovaca, Pipera, Vasojevića. Bratonožića, Kuča, Bjelopavlića, itd.
Laketa Dmirov kad se doselio u Degrmen imao je 71 godinu. Sva četiri njegova sina, Milija, Risto zvani Bećo, Rade i Radun, bili su oženjeni još u Morači. Najstariji Milija imao je sina Pavla koji je imao 12 godina u vreme dolaska u Degrmen. Pavle je iz dva braka imao tri sina, Sava, jednog od 1.300 kaplara koje su vlasti mobilisale početkom Prvog svetskog rata. Savo je posle prelaska Albanije zbog bolesti bio na oporavku u Bizerti (severni Tunis), a zatim u Francuskoj na školovanju. Između dva svetska rata Savo je bio islednik Vojnog suda a posle Drugog svetskog rata advokat u Beogradu. Umro je decembra 1985. godine. Otac Pavle bio je učesnik Balkanskih i Prvog svetskog rata od 1912. do 1918. godine. Nakon demobilizacije kući u Degrmenu nije nikoga zatekao. Pavlovog oca, majku, ženu i dvoje ženske dece zbog odmazde što su Laketići, koji nisu bili mobilisani, učestvovali u Topličkom ustanku 1917. godine, okupatori Bugari su streljali. Pavle se ponovo oženio. Iz drugog braka ima četiri đerke i dva sina- Nikolu i Nikodina. Nikola živi u Degremenu a Nikodin u Nišu. Prvi ima dva sina i četiri ćerke a potonji Miroslava i pet đevojaka.
Risto, odnosno Bećo, drugi sin po redu Lakete Dmirova imao je dve ćerke i sina Aleksandra. U ono vreme slovio je  za najpismenijeg čoveka u Kosaničkom i Gornjojablaničkom srezu pošto je „izučio sve škole u Manastiru Morača  kod kaluđera Simonovića“. U mladosti je bio pop ali zbog ubistva bio je pod epitimiom (zabranom svešeničkog činodejstva). Godine 1912. započeo je izgradnju crkve na porodičnom imanju. Temelje hrama Svetih mučenika Sergija i Vakha (Srđevdana) osveštao je vladika Prizrenski episkop Gavrilo, kasnije miropolit Pećki i patrijarh srpski. To je, u stvari, prva crkva na prostorima Srbije posvećena Srđevdanu, a verovatno i jedina. Izgradnja Srđevdanske crkve, danas poznatije kao crkve popa Beća Laketića, s izbijanjem Balkanskih i Prvog svetskog rata zastala je pa iako su bili zaokruženi svi zidarski radovi nikad nije završena. Paralelno s izgradnjom crkve Bećov sin Aco bio je u prizrenskoj Bogosloviju, koju je završio 1914. godine.
Po izbijanju Prvog svetskog rata svi punoletni Laketići su mobilisan osim Bećovog sina Aleksandra i bratanca Luke Radunovog, koji je 1915. kao hranilac porodice izuzet i demobilisan. Beća i sina mu Aca ubili su Ljumovići (doseljenici iz Pipera koji su se po dolasku u Kosanici prezvali u Šćepanoviće) i Vukašinovići zbog krvne osvete. Porodično neprijateljstvo (krvana osveta) između Laketića i piperskih porodica Ljumovića, Vukašinovića i Vučinića izbilo je 1893. i trajalo je do 1921. godine. Posle 12 žrtava, pet Laketića i sedam na suprotnoij strani, kako navodi dr Milivoje Perović u monografiji „Tragovima krvne osvete“, koja je najvećim delom feljtonizovana u listu „Politika“ pod istim nadnaslovom, novembra 1968. godine, na inicijativu episkopa Pećkog vladike Gavrila (Dožić) i vladike Niškog Dositeja (Vasić) Luka Radunov se „izmirio na kolijevci“ sa Šćepanovićima i okumio. Kumstvo sa Šđepanovićima posle pomirenja nije prekidano i danas traje tako da gotovo nema  Lukinih unuka ili praunuka a da nije krštenjem ili venčanjem kumovao nekome iz brojne familije Šćepanović.
Rade Laketin imao je više sinova ali je samo Božidar preživio. Ostali sinovi su mu stradali, dva u Prvom svetskom ratu, a jedan u krvnoj osveti. Rade je, kako navodi porodično predanje i dr Perović u „Tragovima krvne osvete“ bio zaštitnik porodice, odnosno 11 godina nije spavao u kući. Noć je provodio u nekoliko savardaka koje su koristili za stoku ili kad su vremenske prilike dozvoljavale po šumi, štiteći čeljad i kuću od nasrtaja onih koji su zbog osvete atakovali na muške glave Laketića. Božidar Radev iz dva braka imao je 14 dece, iz prvog sina i dve kćeri, a iz drugog tri kćeri i osam sinova. Šezdesetih godina, pod stare dane, Božidar se odselio sa familijom u Šimanovce u Sremu. Njegovo potomstvo iz socijalnih razloga raštrkalo se na sve četiri strane, pa ih ima gotovo na svim kontinentima.

Radun Laketin

Najmlađi Laketin sin Radun, rodjen 1849. godine u Đuđevini, posle školovanja u Manastiru Morača oženio se od Medenica. U Morači su mu rođeni Luka i Milivoje, a u Degrmenu Milovan, a posle njegove pogibije i posmrče – Nenad. Po dolasku u Kosanički srez 1887. godine izabran je za predsednika opštine Kosanička Rača. Četiri godine kasnije ponovo je na izborima izabran. Godinu kasnije u krvnoj osveti ubili su ga Šćepanovići, a dva meseca kasnije njegova Stanka je rodila sina, kojem su zbog „nenadane radosti“ tadašnji kumovi Stožonići dali ime Nenad. Luka je bio oženjen od Ristovića iz Gornje Jablanice. U braku sa Miljkom imao je četiri sina: Milorada (1908-1975), Danila (1910-1978), Svetislava (1914-2007) i Miletu (1920-1997). Milorad je u braku sa Milosavom Tomović imao šest sinova: Milutina-Muja (1931-2001) Dragutina, Radojicu, Novicu, Ratka i Slobodana, od kojih je jedino živ Slobodan, rođen 1946. godine. Mujo je od 1958. godine do dolaska KFOR-a  živeo u Podujevu na Kosovu. S dolaskom „međunarodnih mirovnih snaga“ sa Kosmeta je izbegao u Vasiljevac, selo kilometar južno od Degrmena u koje se njegov otac Milorad 1943. godine odselio. Danilo je bio oženjen od Medenica i sa Dunjom je imao dva sina Radosava i Zeka i četiri kćeri, a Svetislav je u braku sa Radom Milačić imao sedam kćeri i sina Vuka. Mileta Lukin bio je oženjen od Selića. Imao je dve kćeri i sina Todora (1951-1977), koji je poginuo u saobraćajnoj nesreći u Lozani.
Radunov treći sin Milovoje-Minjaš bio je oženjen od Jovanovića iz Donje Morače. Poginuo je na Solunskom frontu i sahranjen je na groblju u Zejtinliku kod Soluna. Na spomen obeležju u spomen kosturnici srpskog groblja upisano je „narednik Milivoje Laketić 1884-1917“. Imao je dve ćerke i sina Dragomira. Ostala dva Radunova sina Milovan i Nenad nisu se ženili. Milovan (1887- 1912) posle osnovne završio je podoficirsku školu i Vojnu akademiju. Potporučniki čin je zbog izbijanja Balkanskih ratova dobio pola godine pre završetka akademije. Poginuo je na Ovčjem polju 1912. u 25-toj godini, u činu poručnika. Milovanove posmrtne ostatke sa Ovčjeg polja doneo je njegov najstariji brat Luka u Degrmen i sahranio u porti crkve koju je započeo njihov stric Bećo (vidi fotografiju i spomen obeležje). U epitafu na spomen obeležju piše „Od braće bratu kojeg ubiše nebraća Bugari“. Radunov sin, posmrče Nenad, nije se ženio. Bio je učesnik Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Iako je 1915. zbog ranjavanja u borbama u odbrani Beograda bio trajno oslobođen vojne obaveze, posle oporavka, kad se srpska vojska povlačila sa severa ka Kosovu, pobegao je od kuće i priključio se Moravskoj diviziji. Nakon povlačenja preko Albanije i oporavka na ostrvu Lazuazu i Vidu, raspoređen je u Drugi gvozdeni puk. Poginuo je 6. septembra 1918. godine.


Sudbina Bećove crkve

Nedovršena crkva Sv. Sergija i Vakha u Degrmenu, Kosanica (započeta 1912. godine)
Sa prikupljanjem finansijskih sredstava za izgradnju crkve u Degrmenu, koja je u to vreme bila jedini hram od Prolom Banje i Kuršumlije do Prištine, Bećo je počeo odmah po doseljenju u Degrmen. Građevinski materijal, kamen, ciglu, gvozdene upore i drvnu graću pripremio je do 1911. godine. Gradnja je započeta 1912, tomos (osvećenje) i blagoslov je dao vladika Prizrenski Gavrilo na Blagovijesti 6. aprila iste godine. Protomajstor i glavni izvođač bio je Vaso Deljanin iz Kuršumlije. Između Dva svetska rata Laketići su bili desetkovani ratom i u krvnoj osveti. Ako se izuzmu Luka, Pavle i njegov Savo, bilo je 12 udovica i više od 40 siročadi, čiji su očevi stradali u ratu, krvnoj osveti i u Topličkom ustanku, pa je nastavak radova čekao neka bolja vremena. Međutim, 1946. godine Narodni odbor račanski i sreski komitet u Kuršumliji doneli su odluku da se crkva sruši kako bi se cigla iskoristila za izgradnju škole. Po saznanju da će se crkva srušiti Luka je podneo prigovor sreskom komitetu. Tadašnji predsednik komiteta u Kuršumliji Radošin Rajović, kasnije profesor univerziteta i sudija Ustavnog suda Srbije tokom osamdesetih godina, pokazao je razumevanje i uvažio Lukin prigovor. U obrazloženju odluke o nerušenju crkve Sv. Sergija i Vakha, Radošin Rajović je naveo da se  rušenje odnosi na crkve koje su izgrađene posle 1941. godine, a ne na one koje su zatečene, odnosno ranije izgrađene. Ova crkva bila je na udaru i prilikom izgradnje magistralnog puta Niš-Priština 1973. godine. Po prvobitnom projektu koji je od Kuršumilije ka Podujevu išao dolinom reke Kosanice, Bećovoj crkvi je pretilo rušenje pošto se nalazi desetak metara zapadno od rečnog korita Kosanice, odnosno na zacrtanom putnom pravcu. Posle nekoliko prigovora crkvene opštine Rače Kosaničke i pravnog zastupnika Srpske pravoslavne crkve advokata Vukoja Jokovića iz Prištine, inače svršenog bogoslova prizrenske Bogoslovije, odstupilo se od prvobitnog plana. Izgradnjom poluluka na tom delu, put se savija, pa je  crkva i tu pretnju preživela. Krajem osamdesetih i tokom devedesetih godina bilo je nekoliko inicijativa da se crkva renovira i pokrije. Pošto je tik uz magistralni put kojim se povezuje centralna Srbija sa Kosometom, bilo je dosta pojedinaca koji su se interesovali i obećavali. Jedan od najgrlatijih potencijalnih protomajstora (graditelja) koji je obećavao bio je Bogoljub Karić. Po saznanju da je crkva posvećena Srđevdanu Dimitrije Ljiljak, direktor Beogradske banke u Prištini, čija je slava Srđevdan, uoči rata 1998. bio je ozbiljno zagrijan da pronađe donatore kako bi se crkva, koja bezmalo stotinu godina odoleva vremenu, iako nepokrivena, bude završena. Međutim, bombardovanje i kasniji pogrom Srba na Kosmetu, osujetili su gospodina Ljiljka i Lukinog praunuka da završe ono što su Srđevci u Srbiji započeli početkom prošlog veka.
Za ovu crkvu zbog njenog nadimka i legendi koje su o Beću Laketiću prisutne i meću Albancima u susednoj Labskoj dolini, interesovali su se i Albanci. Naime, među njima je vladalo uverenje da su Sveti Sergije i Vakh rodom iz Albanije, te da ih praznuje samo katolička crkva, a da je njihov kult prisutan kod pravoslavnih vernika rodom iz Albanije. Naravno, iako albansko verovanje nema nikakvo naučno pokriće u prilog toj tezi, navodili su Bećov nadimak pa su godinama putnici Albanci zaustavljali automobile na parkiralište nedaleko od crkve, gde je inače izvorska voda, i neretko ulazili u crkvu, ostavljajući sitne novčanice u crkvenom naosu.

Krvno pomirenje

Na nagovor vladike pećkog Gavrila, Luka je pristao da se pomiri sa onima koji su mu ubili oca, strica i tri brata od strica. Za ubeđivanje druge strane bio je zadužen vladika niški Dositej, pošto Šćepanovići nisu prihvatali da im se obrati vladika Gavrilo. Razlog za neprimanje vladike Gavrila bio je zbog srodstva sa Lukom. Naime, Lukina majka je Medenica iz Vrujaca, iz famijije u kojoj je rođen Đorđije Dožić-Medenica, u monaštvu Gavrilo. Umira je bila po tradicionalnim običajima koji su vekovima ranije važili. „Okumili su se preko prevrnute muške kolijevke“, u kojoj je bio Lukin najmlađi sin Mileta.