RIMSKE FRESKE IZ BEŠKE

Među najlepšim predmetima u arheološkom delu stalne postavke Muzeja Vojvodine nalaze se
freske iz rimske grobnice, datovane u kraj 3. i početak 4. veka. Kao što je slučaj i sa većim
brojem velikih otkrića, i do ovog se došlo slučajno, u toku poljoprivrednih radova 1965. godine,
kada je oštećen deo krovne konstrukcije grobnice. Arheološka iskopavanja, sprovedena u periodu
od 1967-1974. godine, pokazala su da je ova grobnica činila deo velike rimske nekropole iz 3. i
4. veka koja se prostirala na površini od 3500 m2 u ataru sela Beška. Nekropola je istražena u
celini, utvrđene su njene granice, ali nije nađeno eventualno obližnje naselje u kojem su živeli
ljudi sahranjeni u ovoj nekropoli.

U antičko vreme nekropola je bila smeštena u pograničnoj zoni limesa, između Cusum-a
(Petrovaradin) i Acumincum-a (Stari Slankamen), u neposrednoj blizini rimskog puta pored
Dunava. Najbliži kastrum ovde nalazi se u čortanovačkoj šumi, udaljen oko 11 km.
Neujednačenost načina slikanja i stila nam govore da freske grobnice nije radio jedan umetnik.
Njihov sadržaj pokazuje ustaljeni sistem, što nije neuobičajeno jer je još od najstarijih vremena
zidno slikarstvo u grobnicama imalo utvrđenu koncepciju, ali je konstrukcija grobnice često
diktirala veličinu ornamenata i motiva.
Beščanske freske upravo reflektuju klasični raspored predstava: na čeonom delu prikazan je
pokojnik sa ženom, na istočnoj strani mitološka bića koja ga uvode u zagrobni život, a na dužim
stranama predstavljeni su dekoracija arhitekture i scene vezane za ovozemaljski život.
Pokojnik je obučen svečanu odeću: dugački hiton sa purpurnim himatijonom na ramenu
prikopčanim krstastom fibulom, tipičnom za rimsku mušku odeću u 4. veku. Ženska figura na
glavi ima neku vrstu sivog turbana, lice joj je oštećeno, a obučena je u dugu žućkastu dalmatiku
sa belim himationom (pelom) prebačenim preko levog ramena. Odeća i rog izobilja koji se na
slici vidi levo i desno od bračnog para, sugerira da se radilo o imućnim ljudima.
Na istočnoj strani grobnice prikazane su tri mlade žene. Atributi koji ih krase, skiptar u levoj
ruci, a vaga, vreteno i svitak hartije u desnoj ruci, upućuju na zaključak da one predstavljaju tri
suđaje (mojre ili parke). U grčkoj i rimskoj mitologiji tri suđaje su bile: Anthropos, koja vagom
odmerava grehe i dobra dela pokojnikova, Lachesis, koja na svitku hartije ima ispisanu sudbinu
čovekovu i Clotho, koja pomoću vretena prede nit života i preseca ga kad odredi čas smrti. Ono
što je neobično na njihovom prikazu jeste činjenica da su sve tri ovenčane oreolima. Oreol kao
hrišćanski simbol svetosti preuzet je iz paganskog sveta oko 340. godine, a predstave oreola
takođe se sreću i na spomenicima paganske provenijencije.
Duže strane grobnice, ukrašene su tako da njihova donja zona predstavlja enterijer u kojem je
živeo pokojnik, dok u gornjoj zoni možemo videti simbole sveta koji ga očekuje nakon smrti. Južna
strana grobnice u donjem delu prikazuje 4 figure odvojene metopama. One predstavljaju pratnju
pokojniku, a prema odeći i atributima koje nose mogu se tumačiti i kao simboli četiri godišnja
doba. Mlada žena, dostojanstvena i ozbiljna, odevena po modi žena iz viših društvenih slojeva s
kraja 3. i početka 4. veka, u rukama nosi korpu sa žućkastim plodovima; mladići su takođe
prikazani sa svojim atributima: mrežastom zastavicom i grozdom; kupastim peharom i krčagom;
plavim poslužavnikom sa pecivom.

Severna duža strana podeljena je u tri zone, od kojih se u donjoj nalaze prikazi mermernih ploča
oivičenih crnom trakom, srednja zona podeljena je u kvadrate, a gornja ima prikaze tri pauna.
Zajedno sa motivima cveća, girlanda, korpi sa plodovima, paunovi mogu da simbolišu besmrtnost
i vaskrsenje.
Živopis grobnice, kao i njen inventar sigurno je datiraju u kraj 3. i početak 4. veka, u vreme
tetrarhije, a nalaz novca sa natpisom URBS ROMA, kovan od 330. godine govori nam da se
sahranjivanje nije moglo izvršiti pre 330.

Izvor: M. Marjanski – Manojlović, Rimska nekropola kod Beške u Sremu, Novi Sad 1987.__